W obronie Ojczyzny
1939 – 1945
Nauczycielom i pracownikom oświaty
poległym w otwartej walce z okupantem,
w walce podziemnej oraz w obozach śmierci
i tym – co przetrwali, wszystkim którzy
dali przykład wielkiej ofiarnej służby
dla Ojczyzny
Chwała po wszystkie czasy!
Odezwa Władysława Sienko Prezesa Okręgu Krakowskiego
ZNP na wypadek wybuchu wojny
Tajna Organizacja Nauczycielska TON
Bezpośrednio po kapitulacji Warszawy (27 września 1939r.) działacze Zarządu Głównego ZNP – Czesław Wycech, Kazimierz Maj, Zygmunt Nowicki, Wacław Tułodziecki i Teofil Wojeński podjęli działalność organizacyjna pod nazwą TON. W Krakowie na kierownika Okręgu Krakowskiego TON powołano wiceprezesa Okręgu ZNP Romana Serkowskiego, drugim członkiem komórki TON był członek prezydium Zarządu Okręgu ZNP Władysław Wiśniewski, trzecim członkiem kierownictwa TON był Ignacy Jakubiec, działacz tajnego szkolnictwa i Ruchu Oporu Chłopskiego (ROCH)
Serkowski Roman, 1889 – 1959, nauczyciel Szkoły Powszechnej nr 3. Wiceprezes i kierownik Wydziału Organizacyjnego Zarządu Okręgu ZNP w Krakowie. W czasie okupacji drugi dyrektor „Szkolnicy” i przewodniczący Okręgowej Komórki Tajnej Organizacji Nauczycielskiej TON. Jego dwóch synów zginęło z rąk gestapo – byli żołnierzami Szarych Szeregów. Po wyzwoleniu prezes Zarządu Okręgu ZNP, organizator spółdzielni uczniowskich. W 1951 roku zmuszony został do przejścia na rentę. Nie pozwolono Mu nawet pracować na zleconych godzinach, choć należał do utalentowanych nauczycieli matematyki.
Wiśniewski Władysław, 1900 – 1942, nauczyciel Szkoły Powszechnej Nr 3, przewodniczący wydziału pracy społecznej Zarządu Okręgu ZNP w Krakowie. Działacz PPS. W czasie okupacji hitlerowskiej nauczyciel szkół powszechnych Krakowa. Do wiosny 1942 roku był drugim członkiem Okręgowej komórki Tajnej Organizacji Nauczycielskiej TON. Jego zasługa pozostanie uaktywnienie licznych działaczy lewicowych ZNP w terenie, którzy byli przez OBSz powołani na członków powiatowych Komisji Oświaty i Kultury. Zmarł 9 sierpnia 1942 roku.
Jakubiec Ignacy 1906 – 1966 mgr fil. UJ studia uniwersyteckie odbywał podczas pracy nauczycielskiej, którą rozpoczął 1 października 1926 r. w szkole powszechnej. W czasie okupacji był nauczycielem PSP Nr 6 w Krakowie. Zwolniony przez Schulrata poświęcił się dla organizowanie tajnego nauczania na terenie okręgu krakowskiego jako sekretarz i I ref. org. OBSz. Po wyzwoleniu podjął prace w Państwowej Szkole Pedagogicznej w Krakowie. Od 1 września 1945 r. pełnił obowiązki naczelnika Wydziału Szkolnictwa Powszechnego w Kuratorium. W 1947 r. przeniesiony na stanowisko nauczyciela do Państwowego Liceum Spółdzielczego w Krakowie, które przemianowano na Liceum Administracyjno – Gospodarcze a następnie na Technikum Gospodarki Komunalnej. Zarazem był wykładowcą metodyki w Wyższej Szkole Pedagogicznej oraz wykładowcą metodyki przedmiotów zawodowych na studium spółdzielczym UJ w Krakowie. Był działaczem PSL i ZNP.
Lewiński Mieczysław, 1905 – 1942 mgr geografii UJ. Od 7 roku życia półsierota po kolejarzu. W latach gimnazjalnych i uniwersyteckich zarabiał lekcjami i pomagał matce i bratu. Od 1928 roku nauczyciel Publicznej Szkoły Powszechnej w Zawierciu, następnie seminarium nauczycielskiego w Jędrzejowie i Częstochowie. Od 1936 roku kierownik PSP nr 36 im. ks. P. Skargi przy ul. Mazowieckiej 61. Jako wybitny pedagog i działacz społeczny został powołany jesienią 1940 roku na członka Miejskiej Komisji Oświaty i Kultury m. Krakowa z ramienia której organizował komplety tajnego nauczania w dzielnicy Krowodrza i współpracował w redakcji skryptów w miejsce skonfiskowanych podręczników. Aresztowany 22 października 1942 roku wraz z żoną i swym najbliższym współpracownikiem i przyjacielem I. Fikiem. Po blisko dwumiesięcznym śledztwie zginął męczeńską śmiercią w więzieniu na Montelupich.
Borelowski Wacław, 1903 – 1941, spokrewniony z Borelowskim Marcinem pułkownikiem powstania z 1863 roku. Absolwent UW i UJ. magister filologii polskiej, działacz harcerski, nauczyciel gimnazjum i liceum pedagogicznego w Chorzowie, Krakowie i Białej. W latach 1932 – 34 delegat MWRiOP Międzynarodowego Biura Wychowania w Genewie (publikacje w „Ruchu Pedagogicznym” i „Kwartalniku Pedagogicznym” oraz „Biuletynach Genewskich”, współpracował naukowo z Instytutem Zachodnim, przygotował prace doktorską. Od listopada 1939 roku nauczyciel PSP 39 Kraków – Dąbie. Od lutego 1941 członek Miejskiej Komisji Oświaty i Kultury. Pracował nad wydawaniem skryptów i czytanek. Organizator kompletów tajnego nauczania w dzielnicy Dąbie. Współpracował z grupą uchodźców śląskich. Aresztowany 11 maja 1941 roku. Z więzienia na Montelupich przewieziony do Oświęcimia, gdzie zginął 3 listopada 1941 roku.
Cichocki Marian, 1889 – 1945 doktor filozofii i historii. W latach 1920/29 nauczyciel krakowskich gimnazjów. Od 1929 roku inspektor szkolny m. Krakowa. W okresie dziesięciolecia (1929 – 1939) dokonał najwięcej starań o unowocześnienie szkolnictwa pod względem dydaktyczno – wychowawczym. W tym czasie w wielu szkołach zorganizowano pracownie przedmiotowe, świetlice, kilkanaście szkół corocznie organizowało kolonie i półkolonie. Ogromnie dużo energii wkładał w starania o zaspokojenie rzeczowych potrzeb szkół. Nakładem Rady Szkolnej Miejskiej, której Cichocki był przewodniczącym ukazała się w 1939 praca zbiorowa pt. „Stan i potrzeby szkolnictwa powszechnego w Krakowie”. Pracowitością, ofiarnością i odwagą pociągał za sobą całe nauczycielstwo. Cieszył się ogromnym autorytetem. W czasie okupacji z wielką odwagą i przeciwstawiał się niszczycielskiej działalności okupanta. Od jesieni 1941 roku członek Miejskiej Komisji Oświaty w której pełnił funkcję doradcy w organizowaniu tajnego nauczania w szkołach powszechnych, wydawnictw skryptów, pomocy rodzinom aresztowanych i ukrywającym się również Żydom i uchodźcom. Aresztowany 8 marca 1943 roku w więzieniu na Montelupich był przetrzymywany w śledztwie przez 6 miesięcy po czym wywieziony do Oświęcimia. W styczniu 1945 roku przebył wyniszczającą ewakuację z Oświęcimia do Mauthausen, stamtąd został przewieziony do obozu Ebensee w Austrii. Zmarł z wycieńczenia na kilka godzin przed wyzwoleniem obozu.
Trzaskalik Bronisław Wilhelm, 1901 – 1963 mgr UJ pedagog. Syn górnika spod Karwiny. W rodzinnych stronach pracował jako nauczyciel i działacz oświatowy tamtejszej Polonii do 1922 roku. Później w Rozdziemiu i Mysłowicach oraz jako kierownik PSP w Kostuchnie powiat Katowice gdzie był sekretarzem Polskiego Związku Zachodniego i działaczem Związku Powstańców Śląskich. Po wybuch wojny przyjechał z rodziną do Krakowa. W latach 1940 – 42 był członkiem Miejskiej Komisji Oświaty i Kultury w Krakowie. Organizował i prowadził komplety tajnego nauczania w Podgórzu. Kolportował prasę podziemną. Aresztowany 11 listopada 1942 roku pod zarzutem organizowania tajnego nauczania i kolportażu prasy. Aż do wyzwolenia przebywał kolejno w więzieniu na Montelupich (4 miesiące) i w obozach: Oświęcimiu, Gross – Rosen i Sachsenhausen. Po wyzwoleniu do 1947 roku pracował jako psycholog w Ośrodku Poradnictwa Psychologicznego i Zawodowego, Wojewódzkim Ośrodku Selekcyjnym, Pracowni Psychologii Pracy, wojewódzkiej Przychodni Zdrowia Psychicznego w Katowicach oraz Instytucie Medycyny Pracy w Przemyśle Górniczym i Hutniczym w Zabrzu. Jako naukowiec pracował nad testami uzdolnień kandydatów do pracy w górnictwie i hutnictwie. Wycieńczony trudami obozów koncentracyjnych zapadał często na zdrowiu. Zmarł 30 listopada 1963 roku.
Hojak Stanisław, nauczyciel PSP 2 w Krakowie, prezes Oddziału Miejskiego ZNP. Nauczyciel i kierownik szkół powszechnych m. Krakowa. Od 1942 roku członek i referent ds. opieki społecznej Miejskiej Komisji Oświaty i Kultury. Po wyzwoleniu nauczyciel i kierownik szkoły Podstawowej.
Wroński Józef ur. 19. 03. 1906 roku w Jaśle. Doktro filozofii UJ nauczyciel Państwowego Liceum i Gimnazjum im. Żeromskiego w Kielcach oraz PSP nr 7 w Krakowie. Członek i referent ds. szkolnictwa średniego ogólnokształcącego komórki Tajnej Organizacji Nauczycielskiej TON oraz przewodniczący komisji egzaminacyjnej i kierownik Ośrodka nr 11 Miejskiej Komisji Oświaty i Kultury. Po wyzwoleniu Krakowa nauczyciel i zastępca dyr. Liceum i Gimnazjum im. J. Sobieskiego w Krakowie. Organizator w Oddziale Miejskim ZNP pierwszej sekcji Nauczycieli Szkół Średnich Ogólnokształcących. Autor skryptów i podręczników do języka polskiego, prac o teatrach szkolnych i historii szkolnictwa. Starszy wykładowca i kierownik Zakładu Praktyki Pedagogicznej WSP. Sekretarz Redakcji Wydawnictw Komisji Nauk Pedagogicznych Oddziału PAN.
Ziemba Marian 1900 – 1978, doktor filozofii UJ. Kierownik PSP w Piekarach Śląskich. Uczestnik kampanii wrześniowej. Od września 1941 roku brał czynny udział w tajnym nauczaniu w Ośrodku nr XI a od 1943 roku był kierownikiem IV Rejonu Tajnego Nauczania. Członek Miejskiej Komisji Oświaty i Kultury w Krakowie i referent ds. szkolnictwa powszechnego i średniego. Od 1945 roku organizator Liceum Pedagogicznego w Opolu., inspektor szkolny w Katowicach. Wykładowca WSP w Krakowie, członek Komisji Nauk Pedagogicznych Oddziału PAN.
Tajne władze oświatowe w Krakowie w latach okupacji hitlerowskiej
1939 – 1945
Krakowskie Okręgowe Biuro Szkolne (OBSz)
Równolegle z rozpowszechnianiem i pogłębianiem się działalności ośrodków dyspozycyjnych w podziemiu oświatowym, a zarazem zcalania się ich pod egidą Międzystowarzyszeniowej Komisji Porozumiewawczej od jesieni 1940 r. rozpoczęła w Krakowie działalność powołana przez Departament Oświati i Kultury Delegatury Rządu Emigracyjnego, Okręgowa Komisja Oświaty i Kultury zwana w skrócie Okręgowym Biurem Szkolnym. Na kierownika krakowskiego OBSz został powołany nauczyciel Polskiego Gimnazjum w Bytomiu Jan Smoleń.
Jan Smoleń 1901 – 1945 mgr fil. UJ. nauczyciel PLiG w Rudzie Śląskiej i Katowicach. Od 1935 r. delegowany na stanowisko nauczyciela w Polskim Gimnazjum w Bytomiu. Działacz Uniwersytetu Ludowego Polsko – Katolickiego Towarzystwa Szkolnego. Członek Zarządu Głównego TNSW. W czasie okupacji działał na terenie Krakowa jako kierownik Okręgowego Biura Szkolnego, które kierowało tajnym szkolnictwem. Uwięziony we wrześniu 1942 r. wraz z członkami Okręgowej Krakowskiej Rady Spółdz. przebywał przez dwa miesiące w więzieniu na Montelupich wraz z innymi członkami gdzie usiłowano uwięzionym dowieść, że udzielali pomocy ukrywającym się przed pościgiem gestapo. Po wyzwoleniu objął stanowisko kuratora Okręgu Szkolnego w Katowicach gdzie podjął pracę nad odbudową zniszczonego szkolnictwa. Zginął w czerwcu 1945 r. pod Strzelcami w wypadku samochodowym.
Sienko Władysław 1882 – 1949 kierownik PSP w Prądniku Czerwonym. Prace nauczycielską rozpoczął po ukończeniu Seminarium Nauczycielskiego w 1902 r. w Nowym Targu, następnie był nauczycielem i kierownikiem PSP w Kamieniu, Modlnicy a od 1920 r. w Prądniku Czerwonym. Przez cały czas swojej pracy zawodowej z poświęceniem pracował politycznie i społecznie. Założył 22 Ochotnicze Straże Pożarne, Kółka Rolnicze, Czytelnie, Teatry amatorskie, orkiestry. Był członkiem Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego, Związku Nauczycielstwa Ludowego Galicji, Zarządu Głównego Towarzystwa Szkoły Ludowej, Zarządu Towarzystwa Popierania budowy Szkół Powszechnych, Komitetu Pomocy Dzieciom i Młodzieży, przewodniczącym Komisji Egzaminacyjnej Stowarzyszenia Rzemieślników, prezesem Okręgowego Związku Strzeleckiego – prowadził kursy wojskowe. Był wieloletnim prezesem Okręgu Krakowskiego ZNP, senatorem RP, członkiem Komisji Prawniczej, Oświatowej, Spraw Zagranicznych, później przewodniczącym Komisji Oświatowej Senatu, Kuratorem Tow. im. Spisa a w latach 1923/30 administratorem i wydawcą Ruchu Pedagogicznego. W 1939 r. usunięty przez Niemców ze stanowiska kierownika szkoły, przeniesiony na stanowisko nauczyciela w Ludwinowie. Zwolniony w 1943 r. pracował jako robotnik w fabryce metalowej. Od lutego 1940r. do czerwca 1943r. brał udział w organizowaniu tajnego nauczania oraz w pracach Komitetu Pomocy Inteligencji – zbierał fundusze i pomagał nauczycielstwu. Po wyzwoleniu Krakowa wrócił do pracy w szkolnictwie. Był inicjatorem sprowadzenia do Polski zwłok Kazimierza Brodzińskiego i renowacji Opactwa Tynieckiego. Zmarł w szkole 9 września 1949 r.
Ziarno Karol 1900 – 1944 absolwent UJK we Lwowie. Od 1923 r nauczyciel szkół powszechnych na Wołyniu i Pomorzu. Od 1928 r. nauczyciel Państwowego Gimnazjum w Chełmży. Od 1932 r. pracował jako pedagog i inspektor szkolny w Brodnicy. W czasie okupacji nauczyciel szkół powszechnych w Horohoryniu na Wołyniu, a po zajęciu tych terenów przez Niemców referent opieki nad dzieckiem w warszawskiej delegaturze RGO i działacz AK. Od wiosny 1942 r. pracownik Departamentu Oświaty i Kultury w Warszawie, a od 1942 r. zastępca kierownika referatu organizacyjnego OBSz w Krakowie. Zdolny , ofiarny i zasłużony pracownik tajnego szkolnictwa. W końcu czerwca 1944 r. zginął od kól oprawców hitlerowskich podczas pacyfikacji Brzostka w powiecie jasielskim gdzie przebywała Jego rodzina.
Furman Tadeusz ur. 1885 r. Kierownik Szkoły Powszechnej w Wełnowcu pow. Katowice. Działacz ZNP, Związku Powstańców Śląskich. Sekretarz Zarządu Okręgu Związku Inteligencji Ludowej i Przyjaciół Wsi. Po wybuchu wojny osiedlił się w Krakowie. Od jesieni 1940 r. pełnił funkcję skarbnika OBSz. Miał zlecone: prowadzenie kasy, rozprowadzanie dotacji, sporządzanie preliminarzy i sprawozdań finansowych. Członek Okręgowej Komisji Oświaty i Kultury ROCH-a. Jego kilkupokojowe mieszkanie przy ul. Pstrowskiego 5/11 przez cały okres okupacji szczęśliwie służyło jako główny lokal Okręgowego Biura szkolnego, a częściowo ROCH-a
Chrzan Bronisław 1897 – 1976 mgr fil UJ kierownik Publicznej Szkoły Powszechnej nr 3 w Krakowie. Działacz SL i ZNP. Nauczyciel i kierownik szkół powszechnych w Krakowie. Od 1940 r. referent org. OBSz. Od 1941 przewodniczący oraz ref. d/s szkolnictwa powszechnego i średniego Miejskiej Komisji Oświaty i Kultury. Organizator i kierownik ośrodka Tajnego Nauczania nr 11. Przewodniczący miejskiej komórki TON. Od 1942 r. z ramienia ZNP członek i referent ds. szkolnych Międzystowarzyszeniowej Komisji Porozumiewawczej. Działacz ROCH-a i BCh. Od 1943 członek komisji rewizyjnej OBSz. Od 1945sekretarz Oddziału Miejskiego ZNP, organizator pierwszych komórek ZNP na wyższych uczelniach. Wykładowca pedagogium wyższych kursów nauczycielskich, kursów pedagogicznych dla nauczycieli szkół zawodowych.
Rassak Jan 1908 – 1971 r. mgr fil. UW nauczyciel Gimnazjum Kupieckiego w Warszawie, Państwowego Liceum i Gimnazjum w Kielcach, działacz Woj. Zarządu ZMW „Wici”. W sierpniu 1940 r. wstąpił do Ruchu Ludowego „Las” w Krakowie, gdzie pełnił funkcje instruktora org. W styczniu 1941 r. wszedł do kierownictwa OBSz pełnił funkcję łącznika (kuriera). Mieszkała w Krakowie i Bieńczycach gdzie uczył w tajnych kompletach. Jego głównym zadaniem było stałe kontaktowanie się z PKOiK oraz Departamentem OiK Delegatury Rządu w Warszawie. 9 października 1944 r. w czasie konferencji ROCH-a w Borzęcinie został aresztowany i przebywał w więzieniu w Brzesku a następnie w Tarnowie do wyzwolenia Tarnowa. Po wyzwoleniu zgłosił się do pracy jako nauczyciel w I Liceum Ogólnokształcącym w Tarnowie. Od 1950 r. był nauczycielem III Liceum Ogólnokształcącego aż do przejścia na emeryturę w 1959 r.
Szybalska Zofia 1884 – 1945 dr absolwentka UJ (fil. polskiej i germanistyki) nauczycielka gimnazjów i seminariów nauczycielskich w Krakowie, Dąbrowie Górniczej, Chełmie, Jędrzejowie oraz na kursach oświatowych w Legionach i Wojskowych Kursach Maturalnych w Wilnie. Przed wybuchem II wojny światowej dyrektorka Prywatnego Gimnazjum Żeńskiego w Wadowicach. W okresie okupacji początkowo łączniczka Krakowskiej Delegatury Rządu a następnie pracownik biurowy i archiwistka Okręgowego Biura Szkolnego w Krakowie. Odbywała częste podróże zawożąc wytyczne, instrukcje oraz materiały Powiatowym Komisjom Oświaty i Kultury. W przededniu wyzwolenia wracając z podróży służbowej poniosła śmierć od bomby samolotowej w Borku Fałąckim.
Adamski Piotr – inspektor szkolny w Mielcu, działacz ZNP w czasie okupacji nauczyciel Szkoły Powszechnej w Mielcu. Początkowo mąż zaufania Delegatury KOP. Od 1941 r. przewodniczący Powiatowej Komisji Oświaty i Kultury w Mielcu a zarazem z ramienia Okręgowego Biura Szkolnego łącznik i instruktor organizacyjny na powiaty: Dębica, Tarnobrzeg, i Nisko ze Stalową Wolą. W Okręgowym Biurze Szkolnym referent tajnego nauczania w zakresie szkoły powszechnej, bieżących prac organizacyjnych i pedagogicznych oraz planowania całokształtu spraw dotyczących szkolnictwa powszechnego. Po wyzwoleniu inspektor szkolny, nauczyciel Liceum Pedagogicznego.
Starmach Karol – dr fil. UJ, profesor Wydziału Rolnego UJ. Długoletni pracownik naukowy katedry botaniki, a następnie katedry rybactwa Wydziału Rolnego UJ. Habilitowany 20 kwietnia 1939 r . Kierownik katedry hydrobiologii UJ. W czasie okupacji hitlerowskiej referent ds. szkolnictwa zawodowego w Okręgowym Biurze Szkolnym.
Masior Jan 1884 – 1950 inż. inspektor szkół rolniczych w Okręgu Szkolnym Lwowskim. Od wiosny 1939 r dyrektor szkoły rolniczej w Suchodole koło Krosna. Członek ZNP, dyrektor Szkoły Rolniczej w Myślenicach. Referent ds. szkolnictwa zawodowego w powiecie myślenickim a zarazem Okregowym Biurze Szkolnym w Krakowie. Działacz ROCH-a, przewodniczący konspiracyjnej Rady Narodowej powiatu myślenickiego zorganizowanej przez trójporozumienie: PPR, SL i PPS. Jesienią 1944 r. więziony przez gestapo.
Molak Adolf dr nauczyciel Państwowego Pedagogium w Kielcach. Działacz ZNP. Wybuch wojny zastał go w rodzinnym Cieszynie gdzie podjął prace w ROCH-u jako inspektor organizacyjny i przewodniczący Komisji Oświaty i Kultury podokręgu Śląsk. Od 1940 r. mieszka i pracuje w Krakowie utrzymując stały kontakt ze Śląskiem jako łącznik i kolporter prasy podziemnej, skryptów i podręczników. W Okręgowym Biurze Szkolnym: referent tajnego kształcenia i nauczycieli, podejmuje prace organizacyjne i pedagogiczne oraz planowanie sieci kształcenia nauczycieli. W 1943/44 sekretarz redakcji podziemnego pisma „Odra – Nysa”.
Szczepaniec – Tyńcowa Stanisława 1905 – 1955 ukończyła Państwowe Konserwatorium w Warszawie. Posiadała dyplom Nauczyciela Szkół Średnich wydany przez UJ. Była instruktorem muzyki i śpiewu w szkołach średnich ogólnokształcących i zakładach kształcenia nauczycieli w Kuratorium Okręgu szkolnego Śląskiego w Katowicach. W czasie okupacji uczyła w PSP nr 20 w Krakowie. Od jesieni 1943 r. była łączniczką Okręgowego Biura Szkolnego na Okręg Krakowski, kilkakrotnie delegowana na Śląsk i do Warszawy również w czasie powstania. Oprócz pracy pedagogicznej brała udział w licznych chórach w Krakowie. Występowała jako solistka w koncertach chóru robotniczego „Echa” w Nowym Sączu. Należała do ZHP i ZNP.
Międzystowarzyszeniowa Komisja Porozumiewawcza Oświaty i Kultury
Międzystowarzyszeniowa Komisja Porozumiewawcza Organizacji i Stowarzyszeń Nauczycielskich zwaną w skrócie Miedzystowarzyszeniową Komisją Oświaty i Kultury powstała na wiosnę 1940 r. z inicjatywy naczelnika Włodzimierza Gałeckiego. Przewodniczącym Międzystowarzyszeniowej Komisji O i K wybrano rektora Tajnego Uniwersytetu Jagiellońskiego profesora doktora Władysława Szafera.
Szafer Władysław 1886 – 1970 dr fil, dr nauk biol, wybitny uczony, profesor i kierownik Katedry Botaniki UJ. Dwukrotny rektor tej Uczelni, organizator Botaniki PAN, długoletni Dyrektor Ogrodu Botanicznego. Członek rzeczywisty i honorowy wielu instytucji naukowych, a przede wszystkim niestrudzony obrońca przyrody. Ogromne są zasługi prof. Szafera zarówno dla dzieła ochrony przyrody jak i polskiej nauki i dydaktyki. W latach okupacji hitlerowskiej był rektorem Tajnego Uniwersytetu Jagiellońskiego i przewodniczącym Miedzystowarzyszeniowej Komisji Porozumiewawczej Oświaty i Kultury.
Waga Julian Józef 1886 – 1953 dyrektor PLiG im. H Sienkiewicza w Krakowie. Członek Zarządu Głównego TNSW, działacz TSLi CHD. Od 1939 r pełnił funkcję zastępcy Tymczasowej Komisji Szkolnej oraz zastępcy przewodniczącego Międzystowarzyszeniowej Komisji Oświaty i Kultury.
Gałecki Włodzimierz 1888 – 1968 doc. Wyższej Szkoły Pedagogicznej. Od 1 listopada 1934 r. naczelnik Wydziału Szkół Średnich KOS. Od jesieni 1939 r. pełnił funkcje kierownika Okręgowej Delegatury Komisji Oświecenia Publicznego a na wiosnę 1940 r. zajął się organizowaniem Międzystowarzyszeniowej Komisji Porozumiewawczej Organizacji i Stowarzyszeń Nauczycielskich w Krakowie. Po likwidacji Komisji Oświecenia Publicznego i jej delegatury w Krakowie w 1941 r. wszedł w skład Okręgowego Biura Szkolnego obejmując referat ds. szkolnictwa średniego ogólnego.
Kostecki Edward 1878 – 1949 inż. dyrektor Państwowej Szkoły Przemysłowej w Krakowie. Współzałożyciel i członek Zarządu Okręgowego Stowarzyszenia Nauczycieli Szkół Zawodowych, rady nadzorczej TSL. Dyrektor szkół i kursów zawodowych, członek Międzystowarzyszeniowej Komisji Oświaty i Kultury. Referent ds. szkolnictwa zawodowego i przewodniczący komisji egzaminacyjnej dla egzaminów dojrzałości liceów zawodowych. Działacz SD, RGO, zastępca przewodniczącego Rady Narodowej m. Krakowa.
Lewicki Kazimierz 1884 – 1948, dyrektor PLiG im. Nowodworskiego w Krakowie. Działacz TNSW i prezes Stowarzyszenia Dyrektorów Szkół Średnich w Okręgu Krakowskim. Po likwidacji liceów ogólnokształcących nauczyciel Szkoły Górniczo – Hutniczo – Mierniczej na Krzemionkach. W tajnym nauczaniu referent ds. szkolnictwa średniego i przewodniczący komisji egzaminacyjnej. Po wyzwoleniu dyrektor PLiG im. Nowodworskiego w Krakowie.
Watycha Stanisław Jan 1906 – 1941 nauczyciel PSP w Woli Duchackiej. Działacz harcerski. Prezes Oddziału Krakowskiego Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Nauczycieli Szkół Powszechnych. W latach 1940/41 członek Międzystowarzyszeniowej Komisji Oświaty w Krakowie. Żołnierz ZWZ-AK w sztabie Komendy Obwodu Kraków pod ps. „Michał”. Redaktor podziemnej prasy. Aresztowany 19 maja 1941 r. w kancelarii adwokata Mullera przy ul. Brackiej. Jednocześnie zostali aresztowani: Mieczysław Pruchnicki, Roman Gęsba i Józef Kacza (dwaj pierwsi zginęli w Oświęcimiu).Watycha po trzymiesięcznym śledztwie na Montelupich został wywieziony do Oświęcimia gdzie zmarł w bloku karnym 11 listopada 1941 r.
Zdek Piotr Władysław ur. 29 kwietnia 1882 r. w Kozowej pow. Brzeżany. studiował geografię we Lwowie. Nauczyciel PSP i inspektor szkolny w Tucholi i Bydgoszczy. Po przejściu na emeryturę zamieszkał w Krakowie. Był prezesem Katolickiego Bloku Spółdzielczego. W czasie okupacji hitlerowskiej po aresztowaniu Stanisława Watychy w maju 1941 r. był członkiem Międzystowarzyszeniowej Komisji Porozumiewawczej Oświaty i Kultury jako przedstawiciel Stowarzyszenia chrześcijańsko – narodowego Nauczycieli Szkół Powszechnych. Ponieważ był podejrzany przez Niemców, że należy do ruchu Oporu gestapo przeprowadziło rewizje w jego mieszkaniu 2 lutego 1943r. Na szczęście nie znaleziono nic więc zostawiono go w spokoju. Zmarł 6 września 1954 r. w Krakowie.
TAJNE WŁADZE OŚWIATOWE W POWIATACH PODZIEMNEGO OKRĘGU SZKOLNEGO KRAKOWSKIEGOW LATACH OKUPACJI HITLEROWSKIEJ 1939 – 1945
Do podziemnego Okręgu Szkolnego Krakowskiego, którym kierowało OBSz należały lub w jego zasięgu pozostawały powiaty południowej Kielecczyzny: sandomierski ze Staszowem, stojnicki z Buskiem i pińczowski z Kazimierzą Wielką oraz skrawek powiatu niżańskiego na prawym brzegu Sanu. W zasięgu krakowskiego OBSz pozostawały również włączone do Reichu powiaty woj. krakowskiego: bialski z Oświęcimiem, chrzanowski, wadowicki z Suchą Beskidzką i żywiecki oraz zachodnia część powiatu olkuskiego.
Akcję powoływania i uaktywniania powiatowych komisji oświaty i kultury, krakowskie OBSz prowadziło od wiosny 1941 roku. Największe nasilenie tej akcji przypada na miesiące letnie i jesienne 1941r. Początkowo zasięg terytorialny powoływanych komisji pokrywał się z przedwojennymi obwodami szkolnymi w skład których wchodziły po 2 -3 powiaty administracyjne. W 1942r. komisje powoływano również w powiatach nie będących siedzibami obwodowych inspektoratów szkolnych. Pod koniec roku szkolnego 1942/43 powiatowe komisje oświaty i kultury podjęły działalność niemal we wszystkich powiatach b. dystryktu krakowskiego do którego po napaści Niemców na ZSRR włączono obszary na wschód od Sanu, należące przed napaścią na Polskę do powiatów lewobrzeżnych (Jarosław, Przemyśl i Sanok) łącznie z powiatem dobromilskim.
